इजिप्तायन

पूर्वी १ (च) नविन पुस्तक हातात पडलं की वाटायचं " इससे मेरा क्या होगा"- पुस्तकं ही वाचण्यासाठी नसून खाण्यासाठी असतात ही सखराम गटण्या प्रमाणेच माझीही समजूत- फक्त अस्ताव्यस्त स्वभावामुळे गटण्याप्रमाणे प्रत्येक पुस्तकाचा पंचनामा करण्याइतकी शिस्त माझ्या अंगी नव्हती/ नाही..
आता जपान मध्ये वास्तव्याला असल्यापासून पुस्तकांचा भस्म्या रोग आटोक्यात येउन बिच्चारे वाचन डायेटवर आहे.. चांगलेच हडकलय.. दर भारतवारीत निवडक ३-४च पुस्तकं मावतील एवढीच २० किलो च्या कमाल सामान मर्यादेत जागा असते.. जयललिता बाईंच्या साड्यांपेक्षा जास्त पुस्तकं भारतात असताना होती. जयललिता बाईना कसा, इतक्या साड्या असल्यामुळे वर्षातले ३६५ दिवसात तीच साडी दुस-यांदा नेसायचा योग येत नसणार- तसेच मला कधी पुस्तकं कमी पडत आहेत, म्हणून आहेत तीच पुस्तकं पुरवून पुरवून वाचायची वेळ कधी आली नव्हती- ती वेळ जपानात आल्यावर आली.
तर इथे जेव्हा आमच्याकडे जेवायला आलेल्या स्नेहींनी मीना प्रभूंचे "इजिप्तायन" भेट दिलं तेव्हा इतकं छान वाटलं. एव्हाना पूर्वीचा "१ से मेरा क्या होगा ?" हा माज जाउन, पुस्तकं काटकसरीने पूरवून पुरवून वाचायची सवय लागली होती.
खरचं इथे सगळ्याच वाचनप्रेमींची कमाल-सामान-मर्यादेने आबाळ होते.. त्यात मैत्रिणीने खास आठवण ठेवून आपल्याकडचे पुस्तक भेट दिल्याचा आनंद अवर्णनीय..
आता रोजचा त्याच "कशासाठी- पोटासाठी" चा ट्रेनप्रवास एकदम सुसह्य झाला.. पुस्तकाचे मुखपृष्ठ एकदम आकर्षक..खरं सांगायचे तर मराठी पुस्तकाला न शोभण्याइतकं.. आतली रंगीत चित्र ही सुरेख.. त्या चित्रांविना आणि मुखपृष्ठाविना पुस्तक खचितच एवढं आकर्षक दिसलं नसतं.हि-याला कोंदण शोभून दिसत होतं पण नाकापेक्षा मोती जड नव्हता.
आतला मजकूर निश्चितच त्या चित्रांना न्याय देत होता.

या आधी ब-याच वर्षांपूर्वी मीना प्रभूंचे "माझं लंडन" वाचलं होतं. त्यापेक्षा "इजिप्तायन" मधील लेखन जास्त रसाळ वाटलं. लेखनातला नवखेपणा आणि माहीतीवजा रुक्ष वर्णनं जाउन त्या "इजिप्तायन" मधल्या लेखनाला जास्त आपुलकीचा स्पर्श आणि ओघवता मोकळेपणा वाटला.. पानापानातून त्यांचा प्रवास तर अद्भुत वाटत होताच- पण त्या प्रवासतल्या "त्या" ही जागोजागी भेटत होत्या.
बाई ग्रेटच ! ३ महिने इस्राईल, जॉर्डन , इजिप्त मध्ये एकट्या भटकत होत्या. ही नुस्ती भटकंती नसून अभ्यासपूर्ण भटकंती होती.. त्यांचा बराच अभ्यास जाणवतो. म्हणुनच पुस्तकातला खरेपणा जाणवतो, आणि हा "आखो देखा हाल" भिडतो. इस्राईलच्या इग्लंड मधील दूतावासातल्या अजब अनुभवापासून पुस्तक सुरु होते- ते ईजिप्त मधल्या त्यांच्या वास्तव्याच्या शेवटच्या संध्याकाळी पाहिलेल्या एका Light and Sound Show नी इजिप्तायन ची सांगता होते. शेवट जरा तुटकच वाटला.
बाईंच्या वर्णनशैलीचे एक वैशिष्टय जाणवले ते -सगळीकडे दोन क्रियापदांचा जोडुन वापर- उदा- "बघतोयेसं वाटलं"..
त्यांचे अनुभव मनाला भिडतात- इस्राईल मधील दहशतीचे वाटावरण- बॉम्ब नी उध्वस्त झालेली पॅलस्टिनची सीमारेषा..ओस पडलेले जेरुसलेम आणि बेथेलहेम, इस्लाम/ख्रिश्चन/ज्यू धर्माची गुंफण, जॉर्डन मधील भव्य रोमन ऍम्फी थियेटर, पेट्राची सफर- जॉर्डन चे अश्मस्वप्न, मृत समुद्र, अकाबातील जलसृष्टी, इजिप्त- सायनाय,दाहाब, सुएझ कालवा,नाईलची सफर, लुक्सार, ऍलेक्झांड्रिया,ओऍसिस,कैरो, कैरोतला रमजान चा उत्सव, पिरॅमिडस, वस्तूसंग्रहालय..
त्यांनी जितका इजिप्त भरभरुन पाहिला त्याचे हे रसाळ वर्णन..
काळाच्या संकल्पनेइतक्याच जुन्या, ५००० वर्षांपासूनच्या पुरातन इजिप्त मधील ही मीना प्रभूंची भटकंती. बाई काय खमक्या असतील याचा प्रत्यय त्यांच्या सर्व ब-या वाईट अनुभवांमधून येतो.

वाचण्याजोगे "इजिप्तायन" !

ता.क. त्यांची एकंदरीतच वैश्विक भ्रमंती बघीतली की मला दर वेळेस वाटते- यांची सर्व पृथ्वी पाहून संपली तर काय करतील ? पुढलं पुस्तक लिहायला मग त्या कुठला देश निवडतील ?

रजनील ओकिनावा- माहेरची झाडं आणि जनजीवन

रिसॉर्टच्या बागेत आता उतरुन खाली आलो तर एकदम धक्का बसला…चक्क चाफ्याचे झाड दिसलं- बावचळल्यासारखी बघत राहीले- माहेरचे माणूस भेटल्यासारखे वाटले. इकडे तोक्योत असली घमघमणारी चाफ्याबिफ्याची झाडं दिसणं तर सोडाच, गुलाबाला सुद्धा फारसा वास म्हणून नाही.. आपल्याकडे किती सुगंध असतात- सौम्य जाईजुईसायली ते मोहक मोगरा ते उग्र मादक वासाच्या सोनचाफ्या पर्यंत !! जपानातले गुलाब बरेचसे बिनवासाचे असले तरी दिसतात टप्पोरे- पण वास नाही म्हणजे नुसतेच आवाज बंद करुन सिनेमा पाहावा तसे.. अपूर्ण…
खाली पडलेलं एक चाफ्याच फूल उचललं आणि वास घेतला तेव्हा धन्य वाटलं- पुढे ४ दिवस फिरताना सगळीच आपली झाडं दिसत होती… जास्वंद, त-हेत-हेचे (वासाचे) गुलाब, तगर, लाल चाफा, मोग-या सदृश फुलं , आंब्याची झाडं, केळीचे घड आणि….. गुलमोहोर….
गुलमोहोर दिसला आणि दिवसभर ओल्या कपड्यांनी अक्षरश: वादळात फिरण्याचा शीण विसरले… समोर छत्रीला टिकु म्हणुन न देणारा पाऊस - पण मनात मात्र मायदेशातले वैशाख वणव्यात आकंठ पेटल्यासारखे दिसणारे गुलमोहोराचे डवरलेले झाड आणि खाली पडलेला लाल गालीचा …. मी आणि नवरा दोघेही डोळे भरून पाहात राहीलो…
तर सर्वत्र असे जाणवले की ईकडे सगळी उष्णकटीबंधातील वनराई पहायला मिळत होती… तोक्योच्या आणि इथल्या झाडाझुडपात विलक्षण फरक…
गंमत म्हणजे- मी अरे हा पहा चाफा , म्हणुन ओरडते आहे तोच निकोलस वा! फ़्रांजीपानी म्हणून झाड बघायला धावला… मनात आलं -आम्ही तिन देशांचे चार लोकं तर खरेच… पण चाफ्याचा घमघमाट आम्हाला सारखाच भिडला होता की..


नंतरचे दोन दिवस पावसाची संततधार होती तरी खूप फिरलो…
Glass Bottom Boat मधली सैर केवळ अविस्मरणीय…. समुद्राचा तळ -तळ म्हणजे काय हे लख्ख दिसत होते… बोटीचा चालक भरपूर खाद्य टाकत होता म्हणुन माशांचे लोटच्या लोट येत होते- ते स्पष्ट दिसत होते.. बोटीतली इतर जपानी चिल्ली पिल्ली चिवचिवत होती.. जपानी पोरं अचाट असतात - कुठल्याही मत्सालयात जपानी पोरांनी कधी माशाला सुंदर म्हंटलय? छे… कार्टी नेहमी मासे पाहून “ओईशी” (tasty.. रुचकर!!) असे ओरडतात… इतकी गंमत वाटते त्यांची … त्यांना मासे पाहीले म्हणजे आपसूक खाद्यपदार्थच आठवत असणार…. इथेही मुलं अगदी डोळे विस्फारून बघत होती.. तोंडाने मात्र.. “ओईशी” चालू….

मग एका Underwater Observatory त गेलो.. Cylindrical आकाराची Observatory. त्यात जिन्यानी उतरुन खाली जायचं आणि खाली पोचल्यावर सगळीकडे पोर्टहोल मधून मासे पहायचे…. मासामीचीला Claustrophobia! तो गळपटला! येत नाही म्हणाला.. त्याला पटवून, काSSही होत नाही- ये तर खरं, असं म्हणून खाली नेलं… वरती धोधो पाऊस .. शांतपणे उभं पण राह्ता येत नव्हतं. छत्री उघडणं तर सोडाच, स्वत:च उडून जाण्याएवढा सोसाट्याचा वारा…. शेवटी बिचारा आमच्या बरोबर खाली आला… किती वेळ त्या पोर्टहोल्सच्या काचांना नाकं लावत मासे पहात होतो…
उभ राहून बघताना पाय दुखायला लागले पण मन भरत नव्हतं…. पाय ओढतच बाहेर आलो आणि पावसात गाडीपर्यंत धावत गेलो…

मग रिसॉर्ट वर परत येउन पावसातच समुद्राकाठी बसलो… हे तिघं जण पोहायला गेले समुद्रात…. नव-याला पोहायला आवडत असलं तरी तो बेतानेच आत जात होता हे पाहून हायसं वाटलं. निकोलस एकटाच फारंच दूरपर्यत गेला… तिकडे साधारण किलोमीटर वर निळया जाड फ़्लोटर्स नी एक कुंपण केलं होतं… त्याला ती सीमारेषा पार करुन आणखी पुढे पोहत जायचे होते… पण वारंवार ती सुरक्षा जाळी त्याला पुढे जाउ देत नव्हती…
आम्ही पण सगळॆ जण त्याला " लई झालं आता ! परत ये.. "अशा खाणाखुणा करत होतो… शेवटी आला एकदाचा…
आणि म्हणाला" बायकोनी दम दिलाय म्हणुन त्या जाळीच्या पलीकडे गेलो नाही… तिचे वडील ओकीनावात पोहताना वाहून गेले होते… म्हणुन ती ओकीनावातल्या समुद्राला धसकून असते… "" ऐकुन पोटात गोळा आला….


मग तो आम्हाला त्याच्या बायकोच्या ओकीनावातल्या नातेवाईकांबद्दल सांगत होता… त्याच्या बायकोचे काही दूरचे नातेवाईक ओकीनावाच्या असंख्य छोट्या बेटांपैकी एका बेटावर रहात होते… जेमतेम ५० घरांचे गाव.. एक शाळा- त्यात ५ छोटी मुलं आणि तिन शिक्षक. त्या गावात बायकोच्या आजीकडे हे दोघं काही दिवस राहीले होते.. ती आजी ७० वर्षी स्वता:ची नाव घेऊन Squid fishing ला जाते… (ओकीनावात जगातले सर्वात जास्त शंभरी पार केलेले लोकं राहतात… कष्टाचे जीवन, सुंदर निसर्गरम्य ठिकाण…. औद्योगीक वसाहत फार कमी… जेवण म्हणजे विवीध प्रकारचे स्वत: पकडलेले मासे…. मन:शांती, माफक आणि पोषक आहार आणि आनंदी जगणे हे ह्या दीर्घायूष्याचे रहस्य असे संशोधनाअंती सिद्ध झाले आहे…
मग वाटले… ट्रेनमधील गर्दी , रस्त्यावरील रहदारी, रोजचे तणावपूर्ण काम… ह्या सर्वांनी आपण पैसे मिळवतो की क्षणाक्षणाने आपलं आयुष्य व्याधीग्रस्त करत असतो… ? असो.)
तर ही आज्जी रोज रात्री Squid Fishing जाते- एका रात्री नातीला आणि फिरंगी नातजावयाला बरोबर घेउन गेली…. आज्जी सर्राईतपणे सरसर गळ टाकून मासे पकडत होती.. Squid पकडला की तो एक द्रव/शाई बाहेर टाकतो.. ती शाई घालून इकडे स्पगेटी करतात… ती "इकासुमी" Squid Ink Spaghetti इकडे भलतीच लोकप्रिय आहे… तर दुस-या दिवशी आज्जीने न्याहरीला नातजावयाला इकासुमी सूप दिले… आम्ही विचारले- कसे लागले? निकोलस म्हणाला… ""It looked and tasted like motor oil. ""पुढचे आठही दिवस न्याहरीला तेच Motor Oil सारखे लागणारे सूप होते..

सुर्यास्त बघावा म्हणुन कधीचे रेतीत बसलो होतो… जोडिला कमीअधिक पाउस होताच…शेवटी लक्षात आले की इतक्या भरुन आलेल्या आभाळात काय डोंबल सुर्यास्त दिसणार ? आता खोलीत परत गेलेलं बरं…. खोलीत जाउन अंधार पडेस्तोवर ते कातळ पहात बसलॊ शांतपणे…

रजनील ओकीनावा: चित्रवृत्तांत

असे रंग आणि ढगांच्या किनारी
निळे उन लागे मला साजणी
निळे घाटमाथे निळ्या राउळांचे
निळाईत माझी भिजे पापणी



निळ्याशार मंदार पाऊलवाटा
धुक्याची निळी भूल लागे कुणा
तुला प्रार्थनांचे किती अर्घ्य देऊ
निळ्या अस्तकालीन नारायणा




किती खोल अन किती ओल वक्षी
तुझा सूर्य अन तुझे चांदणे
प्राणातले उन प्राणात गेले
तुझ्या सागराची निळी तोरणे

कवी ग्रेस {चंद्रमाधवीचे प्रदेश मधल्या काही ओळी)

रजनील ओकिनावा- भाग २

ओकिनावातल्या रिसॉर्टमधल्या खोलीतून सतत दिसणारे कातळ. सुंदर हरिणमणी रंगाचा नितळ समुद्र,क्षितीजी आलेले भरते, आणि कुणीतरी मुद्दाम ठेवल्यासारखे ते दोन कातळ..



हॉटेलात जाताना रस्त्यावर गंमत बघत होतो- रस्त्यावर चक्क सुसाट धावणा-या गाड्यांची भाउगर्दी पाहिली आणि वाटलं- हे- हे ओकिनावा आहे? गाड्याच पाहायच्या होत्या तर तोक्योत काय वाईट होत?
निकोलस म्हणाला- अगबाई हे विमानतळाभोवतीचे नाहा शहर आहे.. आत्ता आपण नाहाच्या बाहेर पडलो की बघत राहशील ओकिनावाचे सौंदर्य.
वाटेत सर्व जण जेवायला थांबलो. हॉटेल अगदी जपानी. परत एकदा माझ्या वेगळ्या शाकाहारी ऑर्डरची शहानिशा झाली- मासे चालतील का? एबि (Shrimp) चालेल का- अमुक आणि तमुक.... जपानात शाकाहारी जेवण मागवताना नेहमी जी फरफट होते तीच ईथेही.. नव-याने अगोदरच तंबी दिली होती- तिथे तरी जे मिळेल ते खा.. नेहमीची नाटकं नकोत..आता त्यानी खांदे उडवत "का SSSही -खरं- नाही- तुझं type चेहरा केला.."
समोर आलेलं ते रक्त आटवुन मागवलेलं अन्न आलं एकदाचं - मासे बिसे काढुन टाकलेला "सोबा" त्या बाईनी आणला.. तिच्या चेह-यावरचं कुतुहुल हे इथे सगळीकडेच बघायला मिळत असल्यामुळे सवयीचे होते. जपानमध्ये उपहारगृहात जेवताना माझा चेहरा नेहमीच फुकटात वारावर जेवत असल्यासारखा अपराधी होतो.. (वट्ट पैसे टिकवून सुद्धा) याचं कारण तोंडाची भयंकर वाफ दवडुन शाकाहारी म्हणजे काय हे सांगत जेवण मागवायला लागते.. लोकांकडे जेवायला गेल्यावर मीठ जरी हवं असलं तरी न मागण्याचा भिडस्त स्वभाव- आणि हे असले मिनतवारिने मागवलेलं शाकाहरी जेवण.'सुमिमासेन" (माफ करा) असं म्हणल्यावरच (ते खास मागवलेलं राजेशाही थाटाचे) सर्व काढलेलं जेवण माझ्या घशाखाली उतरतं.

जेवण झाल्यावर परत हॉटेलच्या पथाला लागलो. नाहा शहर सोडेपर्यंत ठायी ठायी इंग्रजी पाट्या पाहुन डोळे ठेचकाळायला होत होतं. नेहमी अगम्य कांज्या पहायची सवय डोळयांना- ती मोडल्यासारखी झाली..
अमेरिकेच्या पाउलखुणा जाणवत होत्या. २ महायुद्धाच्या वेळेस १९४५ मध्ये अमेरिकेने ओकिनावा व्यापले होते ते १९७२ मध्ये जपानला परत मिळाले- पण अजुनही ओकिनावात अमेरिकेचे Naval base आहेच.
गाडीतही अमेरीकेचे Armed Forces Radio Station ऐकायला मिळत होते.

नाहा सोडलं आणि जी हिरवीनिळाई दिसायला लागली ती अद्भुत होती. डोळे निवले- ओकीनावा पावलं - असे वाटायला लागले.. हॉटेल ही अगदी सुरेख होते. जुन्या Spanish Villa सारखे बांधले होते- तोक्योत कधीही न दिसणारं ऐसपैस बांधकाम... खोलीत सामान टाकलं आणि बाल्कनितून आयुष्यात आधी कधीही न पाहिलेला रजनील समुद्र दिसला. वरचं आकाश राखाडी आणि कधीही द्रवेल असं वाटणारं आणि खाली मात्र नितळ, सुंदर, पाचुला लाजवणा-या रंगाचा स्वयंप्रकाशीत समुद्र. असं वाटत होतं की आता ह्या समुद्राचीच आभा उलट आकाशाचा राखाडी रंग पळवुन लावेल. डोळे भरुन पाहिस्तोवर घन घन माला नभी दाटल्या कोसळल्या धारा......

रजनील ओकिनावा

हा आमच्या गाडीतून दिसणारा , धो-धो पावसाचा मनोहर (?) देखावा. ओकिनावात पाउल ठेवल्यापासून , जायच्या क्षणापर्यंत सतत सोबत करणारा पाउस..




सुदूर पूर्वेच्या ह्या मनोहर देशाच्या नै‌ऋत्येला हजारो बेटांचा द्विपसमुह आहे- त्याचे नाव ओकीनावा.
जपानचे ४७वे राज्य. पूर्वी हे एक स्वतंत्र राज्य होते- Ryukyu Kingdom. ताईवान आणि जपान च्या मधोमध नकाशावरील छोटीशी बेटांची द्विपमाळ. हवाई , बहामा वगैरे जगप्रसिद्ध पर्यटकांची पंढरी असलेल्या बेटांच्याच अक्षांशावर असल्याकारणाने- हवामान ही तसेच. पाऊस तर पाचवीलाच पुजलेला. तोक्योत पाउस पडत नाही, नुसताच झिमझिमतो, त्याचे आता मी पाउसुल्लु ( पावसाचे पिल्लु) असे नामकरण केले आहे.
ओकीनावातला पाउस धोधो.. म्हणजे मुंबईच्या पावसानी लाजून मान खाली घालावी असा, कधी कधी लोणावळ्याच्या परिघात पायपीटीत भेटतो तसा! मुळशीतल्या वांद्र्यात मी आयुष्यात पहिल्यांदा मुसळधार का काय म्हणतात तसा पाउस अनुभवला(देवा ! इतका पाउस की खुशाल तलवारीनी कापावा)- तो असा सुमारे ७ वर्षांनी उराउरी ओकीनावात भेटला.
खरतर तोक्योहून ओकीनावा हा सुमारे २ तासांचा विमानप्रवास. फार काही लांब नाही.. तरी ओकीनावाच्या सहलीच्या किमतीत खुशाल एक सिंगापूर मलेशिया सहल पदरात पडू शकते म्हणून बरेच दिवस जायच मनात असूनही गेलो मात्र नाही कधी. ओकीनावा म्हणलं की लगोलग खर्चाचा आकडा डोळ्यासमोर यायचा- आणि दरवेळेस राहून जायच.
आत्ता योग आला आहे तर जायचेच.. असे ठरवले होते. ३ रात्री, ४ दिवसांचे टुर नेहमीप्रमाणेच २-३ महिने आधी आरक्षीत करायला लागले. अदमासे हवामानाची अटकळ बांधुन दिवस ठरवले.

एक आठवडा आधी हवामान, महाजालावर पाहीले तर काय- पुढचे २ आठवडे धोधो पावसाची सरासरी ८०% शक्यता. टुरवाले रद्द करु देईनात. पैसे ही परत देईनात. शेवटी काय होईल ते होवो म्हणून हानेदा विमानतळावर थडकलो. आमचे हे आन आम्ही आणि, एक न्युज़ीलंड चा सहकारी- निकोलस आणि एक जपानी सहकारी मासामीची. जपान एअरवेजचे विमान शीगोशीग भरले होते. आपल्या सारखे अनेक मजबूर लोकं बघून बरं वाटलं- चला ! हे ही पावसात ओकीनावाला चालले आहेत तर ! आख्ख्या विमानात आम्हीच दोघे भारतीय , तुरळक ५-६ गौरवर्णिय पर्यटक, आणि बाकी सारे जपानी किंवा जपानी दिसणारे.. जपान एअरवेजचे लॅन्डिग लय भारी होते, खाली येताना एकदम धाडकन विमान परत उंचावर आणलेन आणि मग वाईट्टदाणकन खाली आणले . खाली सर्व धुकं. माझ्या विमानभयाला हसणा-या निकोलस आणि मासामीची ची पण त्या लॅन्डिग पायी बोलती बंद झाली होती . खाली आलो तर Hotel ची शटल बस कुठुन सुटते ते जाम सापडायला तयार नाही. तरी बरं मासामीचि असल्यामुळे भाषेचा जटिल प्रश्न नव्हता. मग कार (गाडी) भाड्याने घ्यायची टुम निघाली, निकोलसच्या भरवशावर ती घेतली( त्याचा एकट्याचाच Driving Licence चालत होता), मासामीचीच्या लायसन्सची मुदत संपली होती, आणि आम्हाला ४ चाकी गाडी चालवता येत नाही. त्या गाडीत बसून Hotel चा दूरध्वनी क्रमांक Navigation System मध्ये टाकला एकदाचा आणि त्या रस्त्याला लागलॊ. आता पावसाची रिपरिप सुरु झाली होती, आलापी चालू होती ती पुढील ४ दिवसात वक्री तानेपर्यंत जाउन पोचली, रिपरिप, झिमझिम, प्रोक्षण केल्यासारखा ४ थेंब ते धो-धो, मुसळधार , भसाभसा, प्रलयंकारी महारुद्राभिषेक -वगैरे सर्व प्रकारे पाउस बरसतच होता.


अपूर्ण......